Jak nazwać akord? - Trójdźwięki

Nazewnictwo akordów na podstawie dźwięków składowych

Każda branża ma swój unikatowy i specyficzny język. Muzycy nie są tu wyjątkiem i porozumiewają się swoim własnym językiem, często niezrozumiałym dla osób postronnych. Wiemy, że najdokładniejszym z wariantów komunikacji są nuty. W wielu jednak przypadkach taki zapis jest zdecydowanie nadmiarowy. Prostszym i niejednokrotnie lepszym sposobem komunikacji jest wskazanie funkcji, zwanych również akordami, czy też funtami. Powiem więcej, wiele osób, zwłaszcza wśród gitarzystów, nawet nie potrafi czytać nut! Wychowani są na chwytach oznaczanych symbolicznie literami i dodatkowymi oznaczeniami co jest dla nich wystarczające. Raz na jakiś czas pojawiają się jednak pytania związane z nazewnictwem akordów, także na stronie CDur.pl. Postanowiłem zająć się tym tematem i nieco to wszystko rozjaśnić. Przejdźmy zatem do treści właściwej.

Mam trzy dźwięki, jak je nazwać?

Zacznijmy od prostych przykładów i prostych zestawów dzwięków.

Każdy zapewne słyszał o akordach durowych i mollowych. Mają one pewną charakterystyczną budowę nadającą im specyficzne brzmienie. Oba składają się z dwóch tercji (zob. też tercjowa budowa akordów). Akord durowy to tercja wielka i mała, akord mollowy odwrotnie - tercja mała i wielka. Te tercje to nic innego jak tylko interwały, czyli odległości, liczone w półtonach, pomiędzy dwoma dźwiękami (więcej o interwałach można poczytać tutaj: interwały dla początkujących). Mamy zatem:

dla akordu durowego - 4 półtony i 3 półtony,
dla akordu mollowego - 3 półtony i 4 półtony.

Co ważne, nazwa, czy jak kto woli oznaczenie akordu, bierze się z nazwy podstawowego dźwięku, zwanego również prymą lub podstawą akordu. Przypomnę, że półton to jeden próg na gitarze lub odległość pomiędzy dwoma sąsiednimi klawiszami na fortepianie. Jeżeli zatem dźwięki składowe znajdują się w takich właśnie odległościach, mamy do czynienia ze wspomnianymi akordami. Popatrzmy na przykłady, bo one zawsze są najlepsze:

Zagraliśmy dźwięki C E G

Obliczamy odległości pomiędzy dźwiękami C i E: jest to tercja wielka, 4 półtony. Następnie obliczamy odległość pomiędzy dźwiękami E i G: to tercja mała, trzy półtony. Odległości pomiędzy kolejnymi parami dźwięków to 4 i 3 półtony. Mamy zatem do czynienia z akordem durowym. Akord zaczyna się od dźwięku C więc będzie to C-dur, oznaczany w skrócie dużą literą C.

Zagraliśmy dźwięki A C E

Obliczamy odległości pomiędzy dźwiękami A i C: jest to tercja mała, 3 półtony. Następnie obliczamy odległość pomiędzy dźwiękami C i E: to tercja wielka, cztery półtony. Odległości pomiędzy kolejnymi parami dźwięków to 3 i 4 półtony. Mamy zatem do czynienia z akordem mollowym. Akord zaczyna się od dźwięku A więc będzie to A-moll, oznaczany małą literą c.

Wszystko wydaje się łatwe, ale poziom trudności będzie się powoli podnosił.

Inne układy trzech dźwięków - akordy zawieszone.

Nie zawsze dopasowanie jest tak łatwe jak w powyższych przykładach. Wyobraźmy sobie, że jakiś artysta ma trochę fantazji. Drugi dźwięk akordu durowego przesunie o jeden półton w górę lub, w akordzie mollowym, o jeden półton w dół. Powstaną nowe układy, które nazywamy odpowiednio:

akordem zawieszonym kwartowym - 5 półtonów i 2 półtony,
akordem zawieszonym sekundowym - 2 półtony i 5 półtonów.

Zagraliśmy dźwięki C F G

Obliczamy odległości pomiędzy dźwiękami C i F: jest to kwarta czysta, 5 półtonów. Następnie obliczamy odległość pomiędzy dźwiękami F i G: to sekunda wielka, 2 półtony. Odległości pomiędzy kolejnymi parami dźwięków to 5 i 2 półtony. Mamy zatem do czynienia z akordem zawieszonym kwartowym. Od tej kwarty, pierwszego interwału, wzięła się nazwa tego akordu. Akord zaczyna się od dźwięku C więc będzie to akord C zawieszony kwartowy, oznaczany w skrócie Csus4.

Zagraliśmy dźwięki D E A

Obliczamy odległości pomiędzy dźwiękami D i E: jest to sekunda wielka, 2 półtony. Następnie obliczamy odległość pomiędzy dźwiękami E i A: to kwarta czysta, 5 półtonów. Odległości pomiędzy kolejnymi parami dźwięków to 2 i 5 półtonów. Mamy zatem do czynienia z akordem zawieszonym sekundowym. Od tej sekundy, pierwszego interwału, wzięła się nazwa tego akordu. Akord zaczyna się od dźwięku D więc będzie to akord D zawieszony sekundowy, oznaczany w skrócie Dsus2.

Akordy zmniejszone i zwiększone

Pójdźmy dalej. Załóżmy, że jakiś ekscentryk pozwoli sobie obniżyć piąty dźwięk w akordzie mollowym o jeden półton lub podwyższyć pierwszy dźwięk w akordzie durowym również o jeden półton. Otrzyma wtedy odległości 3-3. Jego brat bliźniak, całkowite przeciwieństwo, obniży pierwszy dźwięk w akordzie mollowym lub podwyższy piąty dźwięk w akordzie durowym. Co otrzyma? Parę odległości 4-4. Również te układy mają swoją nazwę. Są to:

akord zmniejszony - 3 półtony i 3 półtony,
akord zwiększony - 4 półtony i 4 półtony.

Popatrzmy na kolejny przykład:

Zagraliśmy dźwięki D F As

Obliczamy odległości pomiędzy dźwiękami D i F oraz pomiędzy F i As. Obie odległości to tercje małe, czyli 3 półtony. Mamy zatem do czynienia z akordem zmniejszonym, oznaczanym jako D-.

Zagraliśmy dźwięki C E Gis

Obliczamy odległości pomiędzy dźwiękami C i E oraz pomiędzy E i Gis. Obie odległości to tercje wielkie, czyli 4 półtony. Mamy zatem do czynienia z akordem zwiększonym, oznaczanym jako C+.

To najpopularniejsze kombinacje akordów składających się z trzech dźwięków. Popatrzmy jeszcze na tabelkę, która podsumuje nam pokazane do tej pory układy:

Podstawowe trójdźwięki
Nazwa akordu	Odległości par dźwięków (w półtonach)
Akord durowy	4 - 3
Akord mollowy	3 - 4
Akord zawieszony kwartowy	5 - 2
Akord zawieszony sekundowy	2 - 5
Akord zmniejszony	3 - 3
Akord zwiększony	4 - 4

Mam nadzieję, że do tej pory wszystko jest jasne. Zwiększamy poziom trudności i komplikujemy sytuację.

Trójdźwięk nie pasuje do żadnego z powyższych układów

Zdarza się, że proste techniki dopasowania zawodzą i trzeba nieco pokombinować. Jeżeli dźwięki są trzy to z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że nasz akord będzie przewrotem któregoś z pokazanych wcześniej. Jak wtedy postępować? Doświadczeni muzycy czują to, ja postaram się pokazać prosty algorytm, który można zastosować.

Jeżeli odległości pomiędzy dźwiękami nie pasują do pokazanych w tabeli Podstawowe trójdźwięki, przestawiamy pierwszy dźwięk na koniec. Sprawdzamy odległości. Jeżeli znaleźliśmy, zapamiętujemy lub zapisujemy odnaleziony akord. Jeżeli nie, znów przestawiamy pierwszy dźwięk na koniec i znów sprawdzamy odległości. Jeżeli tym razem znaleźliśmy, zapamiętujemy akord. Co ważne, wykonujemy tylko dwa przestawienia, trzecie bowiem skutkowałoby powrotem do punktu wyjścia. Gdy podczas poszukiwać udało nam się znaleźć dopasowanie, zapisujemy akord zgodnie z instrukcjami z poprzedniej sekcji. Ale to nie wszystko. Sprawdzamy, ile razy trzeba przestawić pierwszy dźwięk podstawowego akordu, aby otrzymać rozważane dźwięki. Jeżeli raz, mamy pierwszy przewrót akordu, jeżeli dwa razy, mamy drugi przewrót akordu. Przewrót akordu zapisujemy za pomocą ukośnika. Przed ukośnikiem piszemy nazwę podstawowego akordu (patrz tabelka podstawowe trójdźwięki), po ukośniku - najniższy dźwięk.

Wszystko to może brzmieć nieco enigmatycznie, ale powinno się wyjaśnić na przykładach.

Zagraliśmy dźwięki E G C

Liczymy półtony i otrzymujemy układ 3-5. Żaden z podstawowych układów nie pasuje. Przestawiamy zatem najniższy dźwięk na koniec i otrzymujemy G C E. Liczymy półtony: 5-4. Znów nie udało się otrzymać znanego układu. Przestawiamy jeszcze raz, tym razem G ląduje na końcu: C E G. Liczymy półtony i otrzymujemy: 4-3. To znany nam akord durowy. Zapisalibyśmy go jako C. Ale to nie koniec. Liczymy ile razy trzeba przestawić dźwięki akordu podstawowego C, aby otrzymać szukany akord. Przestawiamy zatem dźwięki C E G raz i otrzymujemy E G C. To nasz wyjściowy akord. Wykonaliśmy jedno przestawienie, więc mamy odpowiedź: akord C w pierwszym przewrocie. Oznaczamy go jako C/E (E jest najniższym dźwiękiem).

Zagraliśmy dźwięki E A C

Liczymy półtony i otrzymujemy układ 5-3. Przestawiamy dźwięki do sekwencji A C E. Tym razem odległości w półtonach wynoszą odpowiednio 3 i 4 półtony. Sprawdzamy w tabelce lub w pamięci - to akord mollowy, a. Wykonujemy przestawienia akordu podstawowego A C E. Otrzymujemy C E A (1 przestawienie) i E A C (2 przestawienie). Mamy zatem akord a w drugim przewrocie. Oznaczamy go jako a/E (E jako najniższy dźwięk, bas).

Pokazany algorytm pozwala namierzyć i nazwać kolejną grupę trójdźwięków zwanych przewrotami. Aby uprościć sobie liczenie można skorzystać z faktu, że numer przewrotu zależy od liczby przestawień na etapie szukania dopasowań. Jeżeli wykonaliśmy jedno przestawienie, mamy drugi przewrót. Jeżeli przestawienia były dwa, mamy pierwszy przewrót. Są jeszcze inne przypadki, o których czas teraz powiedzieć.

Trójdźwięki w układzie rozległym

Zanim przejdziemy dalej muszę wprowadzić dwa dodatkowe pojęcia: układ skupiony akordu i układ rozległy akordu. Akord to przede wszystkim dźwięki. Dla przykładu C-dur to dźwięki C E G. Wiemy też, że na wielu instrumentach te same dźwięki się powtarzają (co oktawę). I teraz: jeżeli dźwięki akordu leżą możliwie blisko siebie, mamy układ skupiony. W przeciwnym razie mamy układ rozległy. W wielu przypadkach zagranie układu skupionego jest trudne, czasem wręcz niemożliwe (tutaj wiele do powiedzenia mieliby gitarzyści). Konsekwencją tego jest granie układów rozległych, które mogą nieco mylić. Zamiast C E G można zagrać C G E lub nawet C G E C. Co można zrobić w takich przypadkach? Pierwszy przypadek można załatwić prostą techniką: posortować dźwięki alfabetycznie. Po takiej operacji można zastosować pokazane wcześniej metody rozpoznawania akordu. Drugi przypadek to prawdę mówiąc ten sam akord. Jeżeli w grupie znajduje się powtarzający się dźwięk, ten wyższy można spokojnie pominąć (ten wyższy tylko wzmacnia niższy, zobacz też artykuł Fizyczne podstawy dźwięku i tercjowej budowy akordów). Akord to przecież trzy, co warte przypomnienia, różne dźwięki.

Trzeba wiedzieć, że szukając przewrotu nie uda nam się idealnie dopasować kolejności - mamy przecież układ rozległy. W tym przypadku dopasowujemy tylko najniższy dźwięk. Numer przewrotu jest równy pozycji najniższego dźwięku w odnalezionym akordzie podstawowym pomniejszonym o jeden. Popatrzmy na przykład.

Zagraliśmy dźwięki C G E

Sortujemy dźwięki alfabetycznie i otrzymujemy C E G. To znany nam akord C-dur.

Zagraliśmy dźwięki G H D

Sortujemy dźwięki alfabetycznie i otrzymujemy D G H. Odległości w tym akordzie wynoszą odpowiednio 5 i 4 półtony. Przestawiamy dźwięk początkowy na koniec i otrzymujemy G H D. Tym razem otrzymujemy odległości 4 i 3 półtony. To znany nam akord G. Najniższe dźwięki się zgadzają, więc mamy odpowiedź.

Zagraliśmy dźwięki A F C

Sortujemy dźwięki alfabetycznie i otrzymujemy A C F. Odległości w tym akordzie wynoszą odpowiednio 3 i 5 półtonów. Przestawiamy dźwięk początkowy na koniec i otrzymujemy C F A. Tym razem otrzymujemy odległości 5 i 4 półtony. Przestawiamy jeszcze raz: F A C. Odległości w półtonach, 4 i 3, kierują nas w stronę akordu F. Ale to nie wszystko, bo najniższy dźwięk nie zgadza się. W szukanym akordzie było przecież A. Na której pozycji w podstawowym akordzie F A C jest A? Na drugim. Przypomnę: numer przewrotu jest równy pozycji najniższego dźwięku w odnalezionym akordzie podstawowym pomniejszonym o jeden. Pozycja druga pomniejszona o 1 to 2-1=1. Jest to zatem pierwszy przewrót akordu F. To samo można określić przestawiając dźwięki podstawowego akordu. Sprawdźmy. Mamy akord podstawowy F A C i przestawiamy najniższy dźwięk na koniec. Otrzymujemy A C F. Najniższy dźwięk się zgadza, a my wykonaliśmy jedno przeniesienie. Mamy zatem pierwszy przewrót - F/A.

Podsumowanie

Przedstawiony materiał to niestety tylko podstawy całego zagadnienia. Pozwalają nazwać zdecydowaną większość trójdźwięków, ale zupełnie nie dotykają zagadnienia czterodźwięków i jeszczewięcejdźwięków. Temat jest dość złożony i rozległy, dletego został podzielony. Większość poruszanych tutaj technik da się rozszerzyć. Podstawowe czterodźwięki też mają swoje stałe układy i przewroty. Sposób postępowania będzie bardzo podobny. Ważne, żeby zrozumieć podstawy i zbudować solidny fundament. A dalsza część... już wkrótce.

(gość) (2015-11-08 01:33:03)

Cytat: "Zagraliśmy dźwięki A C E...()...zaczyna się od dźwięku A więc będzie to A-moll, oznaczany małą literą c...."
Zapewne chodzi o małą literę a?

(gość) (2018-01-26 16:32:16)

"Akord zaczyna się od dźwięku C więc będzie to akord C zawieszony kwartowy, oznaczany w skrócie Csus4" skąd się wzięła ta czwórka?

(gość) (2018-05-26 14:35:15)

Csus4. 4 wzięło się od kwarty czystej