Jak czytać tabulatury dla bardzo początkujących

Co to jest tabulatura?

Tabulatura to pewien sposób zapisu utworów muzycznych, wykorzystywany chyba najczęściej do zapisu utworów gitarowych. Co prawda istnieją zapisy tabulaturowe do innych instrumentów, ale nie są tak powszechnie stosowane. Pomijając gitary klasyczne, elektryczne i inne instrumenty, których zasada działania jest podobna do gitar, to jedynie harmonijka ustna może pochwalić się bogatym zbiorem tabulatur. Cała reszta instrumentów w większości przypadków korzysta z tradycyjnych zapisów nutowych. Zapis nutowy jest bowiem najbardziej uniwersalny. Co być może sprawiło, że w Internecie pojawiają się zapisy tabulaturowe? Pewnie to, że łatwo je umieścić na stronie w postaci tekstowej (o czym przekonamy się już za chwilę). Drugim istotnym elementem tej układanki jest to, że zapisy tabulaturowe trudno zakwalifikować jako bezprawne wykorzystanie czyjejś twórczości w kontekście praw autorskich. O ile zapis nutowy jest bezsprzecznie chroniony, a zapis harmoniczny (akordowy) nie jest, o tyle tabulatury jako coś pośredniego najczęściej są dopuszczane do użytku publicznego. Innym czynnikiem wpływającym na popularność zapisu tabulaturowego jest to, że zapisujący nie musi znać nut. Grający podpatrzy grę u kogoś innego lub zagra to jakoś ze słuchu i będzie mógł zaznaczyć, gdzie się naciska struny. Zapis nutowy wymagałby od niego znacznie większej wiedzy. Gitara i harmonijka ze względu na powszechność występowania w przyrodzie to dość tanie instrumenty, dlatego wiele jest grajków, którzy po prostu kupują i grają, nie zagłębiając się w nuty i całą teorię muzyki. Klarnet, saksofon czy skrzypce to znacznie większy wydatek. Ponoszony jest on przez osoby, które zwykle z muzyką mają coś więcej wspólnego, najczęściej przez rodzinę lub szkołę muzyczną.

Warto wiedzieć, że jedynym w pełni właściwym zapisem muzycznym jest zapis nutowy. Tabulatura nie nadaje się do zapisu muzyki przede wszystkim z jednego prostego powodu - nie da się na niej zapisać długości trwania poszczególnych dźwięków. Nawet najlepszy muzyk widząc tabulaturę nie będzie mógł odtworzyć z niej utworu, jeżeli gra lub słyszy go po raz pierwszy. Długości trwania kolejnych dźwięków są tutaj niewiadomą. Nie ma natomiast żadnego problemu, aby zagrać taki utwór z nut. Tam wszystkie te elementy są odpowiednio oznaczone. Oprócz długości dźwięków zapis nutowy może zawierać oznaczenia dotyczące dynamiki, pauz, frazowania. Co prawda opracowanie tabulaturowe może w jakiś sposób opisywać te zjawiska, ale są to ekstremalnie rzadkie przypadki.

Nie jest dobrym pomysłem odradzanie stosowania tabulatur pisząc o tabulaturach, dlatego nie będę odradzał. Zachęcam wszystkich, aby równolegle do nauki zapisu tabulaturowego ćwiczyć zapis nutowy. Zapis nutowy zawiera bowiem znacznie więcej informacji, a na pewnym etapie nauki jest po prostu bardziej czytelny i szybciej się z niego odczytuje istotne informacje. Co więcej, granie z nut sprawia, że odtwarzamy muzykę bardziej świadomie. Jak pewnie wiemy, ten sam dźwięk można na gitarze zagrać w kilku miejscach. Tabulatura konkretnie wskazuje to miejsce, zapis nutowy określa tylko dźwięk i sami możemy miejsce dociśnięcia struny wybrać. Zaznaczmy, że od tego momentu tabulaturę będę łączył jedynie z gitarą. W zapisach harmonijkowych nie ma możliwości zagrania tego samego dźwięku dmuchając lub zasysając powietrze z dwóch różnych otworów (chyba, że jest się mistrzem bendingu, czyli podciągu, ale i tak nie ma to większego sensu). Aby przekonać się, co to jest tabulatura posłużymy się konkretnymi przykładami.

Jak wygląda tabulatura?

Tabulatura gitarowa to pewien rodzaj notacji graficznej, w której różnymi liczbami oznacza się miejsca, w których należy nacisnąć strunę, aby wydobyć konkretny dźwięk pewnej melodii, lub ogólniej mówiąc, utworu. Brzmi to dość skomplikowanie. Mówiąc jeszcze prościej, to ilustracja strun gitary, na których zaznaczone jest, gdzie należy kolejno układać palce. Popatrzmy może na poniższy przykład:

Co oznacza taki zapis? Oznacza on, że należy najpierw nacisnąć strunę A na drugim progu i zagrać dźwięk, następnie nacisnąć strunę D na drugim progu i zagrać kolejny dźwięk, a potem nacisnąć strunę G na pierwszym progu i zagrać ostatni dźwięk.

Trzeba wiedzieć, że nie ma potrzeby naciskania każdej kolejnej struny z osobna. Można równie dobrze złapać od razu trzy struny, a następnie uderzać je we wskazanej kolejności. Można też złapać więcej strun niż pokazano na tabulaturze, jeżeli tak jest nam akurat wygodniej. Pomocna w tym przypadku jest znajomość różnych chwytów. W przedstawionym przypadku jest to po prostu chwyt E.

Poprzedni przykład dla muzyka powinien nieść następującą informację: należy zagrać kolejno dźwięki H, E, Gis. Nie znamy tempa i długości dźwięków, więc aby zagrać tak jak autor utworu, musimy ten utwór wcześniej usłyszeć i długości dźwięków dopasować samemu.

Jak w taki sposób zapisywać prostą melodię? Za przykład niech posłuży nam piosenka o kotku, znana najczęściej pod tytułem "Wlazł kotek na płotek". Opisując melodię dźwiękami w tonacji C-dur będą to kolejno: G E E F D D C E G. Może też zaistnieć taki przypadek, że zagramy to ze słuchu i wiemy gdzie naciskać - wtedy można bezpośrednio przenieść liczbę 3 na zapis. Jeżeli znamy dźwięk, to należy go nanieść na gryf gitary. W zależności od tego w jakiej wysokości chcemy dany utwór zagrać, wybieramy sobie jedno dowolne miejsce gdzie jest G. Na potrzeby naszego przykładu będzie to trzeci próg pierwszej struny. Zaczynamy więc tworzenie naszej tabulatury:

Aby pisać tabulaturę na podstawie dźwięków trzeba wiedzieć, gdzie te dźwięki na gryfie gitary się znajdują. Jeżeli nie wiesz, zajrzyj tutaj: Rozkład dźwięków na gryfie gitary.

Zaznaczamy, że należy nacisnąć trzeci próg, bo tam jest dźwięk G. Teraz czas na kolejne dźwięki, tym razem będzie to E, grane na pierwszej pustej strunie. Jak to zaznaczamy? Dodajemy dwie kolejne liczby do zapisu, tak jak poniżej:

Mamy już zapis fragmentu "Wlazł kotek". Teraz notujemy część "na płotek", czyli dźwięki F D D. Zapis będzie wyglądał następująco:

Myślę, że zasada jest w miarę przejrzysta. Dodajmy zatem dźwięki C E G, czyli pierwszy próg drugiej struny, pusta pierwsza struna i pierwsza struna na trzecim progu. Rozważany przez nas fragment znakomitej polskiej kompozycji będzie miał następujący zapis:

Ci, którzy znają rozkład dźwięków na gryfie gitary wiedzą, że jeden dźwięk można zagrać w kilku miejscach. Wykorzystam zatem tę wiedzę i zmienię nieco zapis tabulaturowy. Popatrzmy na poniższy zapis:

Jest to w rzeczywistości ten sam utwór. Zapis może jest inny, ale melodia dokładnie ta sama, dźwięki też dokładnie te same (o ile gitara jest nastrojona). Czym się to różni od zapisu zaprezentowanego wcześniej podczas gry? Tym, że możemy sobie ułożyć palce do każdej z trzech grup. Akurat w tym przypadku każda grupa to trzy dźwięki. Układamy zatem palce do pierwszej grupy, czyli na trzecim progu pierwszej struny i na piątym progu drugiej struny, co pozwala nam zagrać trzy kolejne dźwięki bez konieczności zmiany pozycji dłoni. Podobnie możemy uczynić dla drugiej grupy trzech dźwięków przesuwając oba palce o dwa progi w kierunku siodełka (końca gryfu). Trzecia grupa dla początkujących może być trudniejsza, ale też nie powinna stwarzać problemów. Kładziemy trzy palce, każdy na osobnej strunie i gramy do końca fragmentu nie zmieniając pozycji. Jako uzupełnienie podam fakt, że ten ostatni układ można użyć do odegrania pierwszej grupy trzech dźwięków. Trzecią strunę można trzymać - po prostu jej nie uderzamy. Cały ten układ przesunięty o dwa progi w dół może posłużyć do zagrania drugiej grupy - tu też nie uderzamy w trzecią strunę. Cały fragment sprowadza się więc do złapania jednej pozycji i przesuwania raz dwa progi w jedną, a raz w drugą stronę. Dla przećwiczenia podam jeszcze dalszą część piosenki.

Przyjrzyjmy się jeszcze jednej polskiej melodii i jej zapisowi tabulaturowemu. Zanim napiszę, co to za piosenka (odpowiedź pojawi się później w tekście), warto spróbować odgadnąć ją samemu:

Jak oznaczać na tabulaturze kilka dźwięków granych jednocześnie

Tabulatura byłaby mocno ubogim zapisem, gdyby nie dało się oznaczać dwóch równocześnie brzmiących dźwięków lub akordów (czyli współbrzmienia przynajmniej trzech dźwięków). Zapisanie takiego współbrzmienia w tabulaturze sprowadza się do umieszczenia dwóch lub większej ilości liczb w pionie, jedna pod drugą. Przykładowy zapis takich współbrzmień może wyglądać następująco:

Jak to czytać? Najpierw łapiemy strunę drugą, trzecią i czwartą na drugim progu, a piątą zostawiamy pustą (pierwszą i szóstą pomijamy). Uderzając dbamy o to, aby drgały tylko struny 2-6. Można to zrobić uderzając tak jak podczas grania akordami, lub bardziej klasycznie, kciukiem szarpiąc strunę A, natomiast struny D, G, H kolejno palcami wskazującym, środkowym i serdecznym. Ważne, aby zrobić to jednocześnie. Muzycznie rzecz ujmując jest to po prostu akord A-dur. Tabulatura nakazuje nam zagrać go dwukrotnie. Potem, należy zająć się strunami 2, 3, 4 oraz 6 łapiąc je kolejno: trzecia (G) - pierwszy próg, czwarta (D) drugi próg. Druga i szósta pozostają puste. Uderzając wprawiamy w drgania wszystkie cztery zaznaczone na tabulaturze. Trudno jest to zrobić tak, jak zwykle gra się akordy, czyli przejeżdżając po wszystkich strunach, bo najprawdopodobniej trącimy strunę A, która według tabulatury powinna zostać pusta. Należy to zrobić bardziej klasycznie, kciuk na strunie szóstej, natomiast palce wskazujący, środkowy i serdeczny na strunach D, G, H. Podobnie analizujemy pozostałe zapisy.

Zrozumiałe jest to, że zapisy pojedynczych dźwięków i współbrzmienia można w zapisie tabulaturowym łączyć. Przyjrzyjmy się następującemu przypadkowi:

Jest to przykład zapisu piosenki "Gdybym miał gitarę" w tonacji a-moll. Można sobie na jej przykładzie trochę poćwiczyć. Jeżeli ktoś jest naprawdę początkujący, może mieć z tym problem - nie należy się jednak zrażać, bo właśnie przez ćwiczenia uczymy się grać, nawet trudne ćwiczenia.

Podsumowanie

Materiału jest dużo i wydawać by się mogło, że wyczerpuje to temat tabulatur. Nic bardziej mylnego. To tylko podstawy, które pozwolą na zrozumienie zasady notacji. Tabulatury mogą zawierać szereg innych oznaczeń, które bardziej precyzują sposób artykulacji poszczególnych dźwięków. Pozostałe sposoby zapisu zostaną opisane oddzielnie.